11.
九
地
The Nine Situations
Tôn Tử nói rằng : Trong binh pháp có 9 thế đất khác nhau: thế đất ly tán, thế đất dễ lui (vào cạn), thế đất tranh giành, thế đất giao thông, thế đất ngã tư, thế đất khó lui(vào sâu), thế đất khó đi lại, thế đất vây bọc, thế đất chết kẹt.
Sunzi said: The art of war recognizes 9 varieties of ground: Dispersive ground; facile ground; contentious ground; open ground; ground of intersecting highways; serious ground; difficult ground; hemmed-in ground; desperate ground.
Chư hầu tự đánh trên đất mình, đó là thế đất ly tán.
When a chieftain is fighting in his own territory, it is dispersive ground.
Vào đất người chưa được sâu, đó là thế đất vào cạn hay dễ lui.
When he has penetrated into hostile territory, but to no great distance, it is facile ground.
Ta chiếm được thì lợi cho ta, địch chiếm được thì lợi cho địch, đó là thế đất tranh giành.
Ground the possession of which imports great advantage to either side, is contentious ground.
Ta đi lại dễ dàng, địch đi lại cũng dễ dàng, đó là thế đất giao thông.
Ground on which each side has liberty of movement is open ground.
Đất tiếp giáp với 3 nước chư hầu, ai đến trướcthì giao kết được với dân chúng trong thiên hạ, đó là thế đất ngã tư.
Ground which forms the key to 3 contiguous states, so that he who occupies it first has most of the Empire at his command, is a ground of intersecting highways.
Đi sâu vào đất nước của người, đã vượt qua nhiều thành ấp của địch, đó là thế đất vào sâu hay khó lui.
When an army has penetrated into the heart of a hostile country, leaving a number of fortified cities in its rear, it is serious ground.
Ở những vùng núi rừng hiểm trở, có nhiều đầm lầy, các đường xá đi lại rất khó khăn, đó là thế đất khó đi lại.
Mountain forests, rugged steeps, marshes and fens - all country that is hard to traverse: this is difficult ground.
Lối vào thì chật hẹp,lối ra thì quanh co, binh địch ít có thể đánh được binh ta nhiều, đó là thế đất vây bọc.
Ground which is reached through narrow gorges, and from which we can only retire by tortuous paths, so that a small number of the enemy would suffice to crush a large body of our men: this is hemmed in ground.
Đánh gấp thì còn sống, không dám đánh gấp thì phải thua chết, đó là thế đất chết kẹt.
Ground on which we can only be saved from destruction by fighting without delay, is desperate ground.
Bởi thế cho nên: Ở đất ly tán thì không nên đánh đường hoàng.
On dispersive ground, therefore, fight not.
Ở đất vào cạn (dễ lui) thì chớ dùng binh.
On facile ground, halt not.
Ở đất tranh giành thì chớ tấn công.
On contentious ground, attack not.
Ở đất giao thông thì chớ đóng binh ngăn đường.
On open ground, do not try to block the enemy’s way.
Ở đất ngã tư, thì nên kết giao với các nước chư hầu.
On the ground of intersecting highways, join hands with your allies.
Ở đất vào sâu (khó lui) thì nên cướp đoạt.
On serious ground, gather in plunder.
Ở đất khó đi lại thì nên bỏ đi nơi khác.
In difficult ground, keep steadily on the march.
Ở đất vây bọc thì nên dùng mưu.
On hemmed-in ground, resort to stratagem.
Ở đất chết kẹt thì nên liều đánh.
On desperate ground, fight.
Ngày xưa kẻ giỏi dùng binh có thể khiến cho
Those who were called skillful leaders of old knew how
quân địch trước sau mất liên lạc,
to drive a wedge between the enemy’s front and rear;
binh nhiều và ít không thể cậy nhờ nhau,
to prevent co-operation between his large and small divisions;
người sang và kẻ hèn không thể cứu nhau, người trên và kẻ dưới không thể giúp nhau,
to hinder the good troops from rescuing the bad,
sỹ tốt ly tán mà không thể tập trung được,
the officers from rallying their men.
binh tụ hợp mà không thể chỉnh tề
When the enemy’s men were united, they managed to keep them in disorder.
kẻ dùng binh thấy có lợi thì dấy không có lợi thì dừng.
When it was to their advantage, they made a forward move; when otherwise, they stopped still.
Nếu quân địch kéo đến đông đảo và chỉnh tề thì ta phải làm thế nào?
If asked how to cope with a great host of the enemy in orderly array and on the point of marching to the attack,
Trước hết hãy đoạt hết chỗ thiết yếu của chúng, như thế ắt chúng phải nghe theo ta.
I should say: “Begin by seizing something which your opponent holds dear; then he will be amenable to your will.
Việc binh cốt yếu phải mau lẹ,
Rapidity is the essence of war:
thừa dịp địch không kịp xoay trở,
take advantage of the enemy’s unreadiness,
ta đi theo nhưng đường lối mà chúng không ngờ tới
make your way by unexpected routes,
để đánh vào những chỗ mà chúng không phòng bị.
and attack unguarded spots.”
Binh giữ vai khách ở nước người,
The following are the principles to be observed by an invading force:
tiến vào sâu thì được chuyên nhất,
The further you penetrate into a country, the greater will be the solidarity of your troops,
and thus the defenders will not prevail against you.
chủ nhân không thể khắc trị nổi.
Ta chiếm đoạt những đồng ruộng phì nhiêu để nuôi sống ba quân;
Make forays in fertile country in order to supply your army with food.
ta bồi dưỡng sĩ tốt đừng bắt họ làm lụng vất vả, để dồn chứa khí lực cho họ,
Carefully study the well-being of your men, and do not overtax them. Concentrate your energy and hoard your strength.
khi động dùng thì dùng mưu kế lạ khiến cho kẻ địch không thể lường được.
Keep your army continually on the move, and devise unfathomable plans.
Ta ném binh vào chỗ không thể tháo lui
Throw your soldiers into positions whence there is no escape,
nên binh ta dẫu chết cũng không trốn chạy thế
and they will prefer death to flight.
mà không lẽ chịu chết mà không được gì sao
If they will face death, there is nothing they may not achieve.
bởi thế nên sĩ tốt hết lòng chiến đấu.
Officers and men alike will put forth their uttermost strength.
Soldiers when in desperate straits lose the sense of fear.
Binh sĩ bị vây hãm quá mức ắt không còn lo lắng sợ hãi nữa,
If there is no place of refuge, they will stand firm.
không có chỗ chạy nên phải vững chí,
If they are in hostile country, they will show a stubborn front.
tiến vào sâu nên không bị trói buộc
If there is no help for it, they will fight hard.
cực chẵng đã phải đánh vậy.
Cho nên binh ấy không cần phải căn dặn gì mà vẫn giữ gìn,
Thus, without waiting to be marshaled, the soldiers will be constantly on the qui vive;
không cầu mong mà được lòng sĩ tốt,
without waiting to be asked, they will do your will;
không cần ước thúc mà thương yêu bề trên
without restrictions, they will be faithful;
không cần nói mà đã tin cậy.
without giving orders, they can be trusted.
Cấm bàn điềm gở, trừ khử nghi ngờ
Prohibit the taking of omens, and do away with superstitious doubts.
thì binh ấy đến chết cũng không thay lòng.
Then, until death itself comes, no calamity need be feared.
Sĩ tốt ta không thừa tiền của
If our soldiers are not overburdened with money,
không phải họ ghét tiền của
it is not because they have a distaste for riches;
họ không tiếc tính mạng
if their lives are not unduly long,
không phải họ ghét sống lâu.
it is not because they are disinclined to longevity.
Ngày ra lệnh sĩ tốt
On the day they are ordered out to battle,
kẻ thì ngồi khóc nước mắt chảy ướt áo,
your soldiers may weep, those sitting up bedewing their garments,
kẻ thì nằm khóc lệ tràn ướt má.
and those lying down letting the tears run down their cheeks.
Ném binh ấy và chỗ không chạy được
But let them once be brought to bay,
thì họ sẽ dũng cảm như Chuyên Chư và Tào Quệ.
and they will display the courage of a Chu or a Gui.
Binh biết dùng xẽ như con suất nhiên.
The skillful tactician may be likened to the shuai-ran.
Suất nhiên là giống rắn ở Thường Sơn.
Now the shuai-jan is a snake that is found in the Chang mountains.
Đánh vào đầu thì đuôi quặt lại đâm,
Strike at its head, and you will be attacked by its tail;
đánh vào đuôi thì đầu quay lại cắn,
strike at its tail, and you will be attacked by its head;
đánh vào mình thì đầu đuôi đều quặp vào giữa.
strike at its middle, and you will be attacked by head and tail both.
Có thể dùng binh như con suất nhiên được không?
Asked if an army can be made to imitate the shuai-ran,
Có thể.
I should answer, Yes.
Người ở nước Ngô và người ở nước Việt tuy ghét nhau
For the men of Wu and the men of Yue are enemies;
nhưng khi ngồi chung một thuyền để qua sông gặp phải sóng gió,
yet if they are crossing a river in the same boat and are caught by a storm,
thì cùng cứu nhau như tay trái và tay mặt vậy.
they will come to each other’s assistance just as the left hand helps the right.
Trói chân ngựa chôn bánh xe đều chưa đủ tin rằng đứng yên một chỗ.
Hence it is not enough to put one’s trust in the tethering of horses, and the burying of chariot wheels in the ground
Làm sao cho mọi người cùng một lúc trở nên bạo dạn như một người, như thế mới đúng là phép cầm binh.
The principle on which to manage an army is to set up one standard of courage which all must reach.
Ba quân cứng hay mềm mạnh hay yếu, đều có thể dùng được cả, đó là nhờ địa thế vậy.
How to make the best of both strong and weak - that is a question involving the proper use of ground.
Cho nên kẻ giỏi dùng binh, sai sử ba quân giống như dẫn dắt một người thành thử họ cực chẳng đã phải tuân theo vậy.
Thus the skillful general conducts his army just as though he were leading a single man, willy-nilly, by the hand.
Khi mưu đồ việc gì bậc tướng súy phải lặng lẽ để được sâu kín, phải ngay thẳng chỉnh tề để được trị được yên,
It is the business of a general to be quiet and thus ensure secrecy; upright and just, and thus maintain order.
phải bịt tay che mắt sĩ tốt khiến cho họ chẳng biết được ý mình,
He must be able to mystify his officers and men by false reports and appearances, and thus keep them in total ignorance.
phải đổi công việc thay mưu kế khiến cho sĩ tốt không hiểu được việc mình,
By altering his arrangements and changing his plans, he keeps the enemy without definite knowledge.
phải dời chỗ ở dẫn binh đi quanh kẹo, khiến cho sĩ tốt không lường được kế mình.
By shifting his camp and taking circuitous routes, he prevents the enemy from anticipating his purpose.
Tướng sĩ dẫn binh đi lâm trận cũng như leo lên cao rồi vứt thang đi;
At the critical moment, the leader of an army acts like one who has climbed up a height and then kicks away the ladder behind him.
dẫn quân đi sâu và đất chư hầu, đốt thuyền đập nồi để phát động tâm cơ của sĩ tốt,
He carries his men deep into hostile territory before he shows his hand. He burns his boats and breaks his cooking-pots;
giống như là xua một bầy dê xua qua thì qua xua lại thì tìm lại, chẳng biết là đi đâu ;
like a shepherd driving a flock of sheep, he drives his men this way and that, and nothing knows whither he is going.
nắm ba quân, ném vào nơi hiểm yếu đó là công việc của tướng súy.
To muster his host and bring it into danger: this may be termed the business of the general.
Cách ứng biến của 9 thế đất,
The different measures suited to the 9 varieties of ground;
điều lợi hại sự co duỗi,
the expediency of aggressive or defensive tactics;
lẽ thường của nhân tình,
and the fundamental laws of human nature:
đó là những điều mà tướng súy không thể không xét kỹ.
these are things that must most certainly be studied.
Theo phép đem quân giữ vai khách ở nước người thì:
When invading hostile territory, the general principle is,
Vào sâu ắt được chuyên nhất.
that penetrating deeply brings cohesion;
Vào cạn ắt phải ly tán.
penetrating but a short way means dispersion.
Ra khỏi nước mình, vượt biên giới để đóng quân đó là đất cách tuyệt.
When you leave your own country behind, and take your army across neighborhood territory, you find yourself on critical ground.
Giao thông được 4 nước đó là đất ngã tư.
When there are means of communication on all 4 sides, the ground is one of intersecting highways.
Đã vào sâu rồi đoa là đất khó lui.
When you penetrate deeply into a country, it is serious ground.
Mới vào cạn đó là đất dễ lui.
When you penetrate but a little way, it is facile ground.
Mặt sau hiểm trở không lui được, mặt trước có đèo ải khó qua,đó là ở đất vây bọc.
When you have the enemy’s strongholds on your rear, and narrow passes in front, it is hemmed-in ground.
Không có lối thoát đó là ở đất chết kẹt.
When there is no place of refuge at all, it is desperate ground.
Bởi thế cho nên : Ở đất ly tán ta thống nhất ý chí của ba quân.
Therefore, on dispersive ground, I would inspire my men with unity of purpose.
Ở đất dễ lui ta cho ba quân đi liền nhau vì đó đồn chấn giữ liền nhau.
On facile ground, I would see that there is close connection between all parts of my army.
Ở đất tranh giành ta đem quân đánh vào lưng địch.
On contentious ground, I would hurry up my rear.
Ở đất giao thông ta giữ gìn cẩn thận.
On open ground, I would keep a vigilant eye on my defenses.
Ở đất ngã tư, ta củng cố tình giao hảo với các nước chư hầu.
On ground of intersecting highways, I would consolidate my alliances.
Ở đất vào sâu (khó lui) ta lo chu cấp đều dặn lượng thực cho quân sĩ.
On serious ground, I would try to ensure a continuous stream of supplies.
Ở đất khó đi lại ta đi qua khỏi cho gấp rút.
On difficult ground, I would keep pushing on along the road.
Ở đất vây bọc ta cho bít chỗ hở.
On hemmed-in ground, I would block any way of retreat.
Ở đất chết kẹt ta cho sĩ tốt biết rằng không thể sống còn.
On desperate ground, I would proclaim to my soldiers the hopelessness of saving their lives.
Cho nên tình trạng việc binh phải như sau:
For it is the soldier’s disposition
Bị vây thì phải chống cự,
to offer an obstinate resistance when surrounded,
Cực chẳng đã nên phải đánh,
to fight hard when he cannot help himself,
Bị địch bức bách quá nên phải tuân lệnh tướng soái.
and to obey promptly when he has fallen into danger.
Không biết được mưu kế của chư hầu thì không tính trước việc kết giao.
We cannot enter into alliance with neighboring princes until we are acquainted with their designs.
Không biết hình thế núi rừng, đầm lầy hiểm trở như thế nào thì không thể hành quân.
We are not fit to lead an army on the march unless we are familiar with the face of the country - its mountains and forests, its pitfalls and precipices, its marshes and swamps.
Không dùng kẻ hướng đạo thì không thể lấy địa lợi.
We shall be unable to turn natural advantages to account unless we make use of local guides.
Trong những điều đấy không biết một thì không đáng gọi là binh của bậc bá vương.
To be ignored of any one of the following 4 or 5 principles does not befit a warlike prince.
Binh của bậc bá vương hễ đanh nước lớn nào thì khiến cho binh của họ không thể tụ hợp được,
When a warlike prince attacks a powerful state, his generalship shows itself in preventing the concentration of the enemy’s forces.
uy hiếp địch đến nỗi các nước khác không giám đến kết giao với địch.
He overawes his opponents, and their allies are prevented from joining against him.
Bởi thế cho nên không cần tranh giành việc kết giao với thiên hạ,
Hence he does not strive to ally himself with all and sundry,
không cần bồi đắp quyền thế của mình đối với thiên hạ,
nor does he foster the power of other states.
chị tin cậy thực lực riêng của mình để uy hiếp địch quốc
He carries out his own secret designs, keeping his antagonists in awe.
nên có thể đánh lây thành của họ.
Thus he is able to capture their cities and overthrow their kingdoms.
Nên ban thưởng đạc biệt ra ngoài phép ban thưởng,
Bestow rewards without regard to rule,
nên ra những mệnh lệnh đặc biệt ra ngoài thông lệ,
issue orders without regard to previous arrangements;
thì có thể sử dụng ba quân như sai khiến một người.
and you will be able to handle a whole army as though you had to do with but a single man.
Bày công việc ra để sai khiến mà chớ nói trước cho biết,
Confront your soldiers with the deed itself; never let them know your design.
bày điều lợi để sai khiến mà chớ cho thấy điều hại.
When the outlook is bright, bring it before their eyes; but tell them nothing when the situation is gloomy.
Ném binh vào đất mất rồi mới còn,
Place your army in deadly peril, and it will survive;
để binh bị vây hãn ở đất chết rồi sau mới cho sống.
plunge it into desperate straits, and it will come off in safety.
Để cho binh thấy sự nguy hại đe dọa ròi sau ta mới làm chủ sự thắng bại được.
For it is precisely when a force has fallen into harm’s way that is capable of striking a blow for victory.
Phép dùng binh là giả vờ thuận theo ý địch,
Success in warfare is gained by carefully accommodating ourselves to the enemy’s purpose.
dồn binh đánh vào một hướng,
By persistently hanging on the enemy’s flank,
từ ngàn dặm đế giết tướng địch,
we shall succeed in the long run in killing the commander-in-chief.
đó gọi là khéo nên làm nên việc.
This is called ability to accomplish a thing by sheer cunning.
Ngày quyết định dấy binh
On the day that you take up your command,
hãy đóng chặt các nơi quan ải,
block the frontier passes,
ủy bỏ phù tiết không thông sứ với địch quốc,
destroy the official tallies, and stop the passage of all emissaries.
truớc phải tính toán cẩn thận chốn miếu đường để sắp đặt công việc cho được chu đáo.
Be stern in the council-chamber, so that you may control the situation.
Thấy địch sơ hở chỗ nào thì vội len vào.
If the enemy leaves a door open, you must rush in.
Muốn đánh chiếm chỗ thiết yếu nào thì phải giấu kín ý định của ta,
Forestall your opponent by seizing what he holds dear, and subtly contrive to time his arrival on the ground.
phải tùy theo địch tình mà sắp đặt kế hoạch chiến đấu.
Walk in the path defined by rule, and accommodate yourself to the enemy until you can fight a decisive battle.
Lúc mới đầu binh phải như gái tơ, chờ địch hé cửa
At first, then, exhibit the coyness of a maiden, until the enemy gives you an opening;
thì xông vào như thỏ chạy chốn khiến địch không kịp chống cự.
afterwards emulate the rapidity of a running hare, and it will be too late for the enemy to oppose you.